انجمن علمی فرش ایران

هر بخش از بازار تبریز با توجه به کسب و کاری که در آن جریان دارد، به شکل خاصی ساخته شده است و باعث شده تا «راسته بازار»، «سرا»، «تیمچه»، «دالان» و «گذر» به وجود بیایند تا هم کسبه و هم مردم به راحتی و با اطمینان به فعالیت و کسب و کار و خرید و فروش اقدام نمایند.

 یکی از ویژگی های بازارهای تاریخی، از جمله بازار تبریز، دسترسی آسان به چیزهایی است که مورد نیاز هستند. به همین دلیل بیشتر بخشهای بازار با اسامی خاصی مثل بازار سماور سازان یا بازار کفاشان مشهور شده اند.

 برخی دیگر از بخشهای بازار هم با وجود نامی که به لحاظ کاربری در نگاه اول نامشخص می نماید، به کمک کسبه از تحول و تغییر در امان مانده اند و همچنان با همان نام تاریخی خود شناخته می شوند. مثل سرای امیر که بخش مستقل فروش طلا و جواهرات است یا تیمچه مظفریه که با قالی های دستبافتش شناخته می شود.

 تیمچه مظفریه بی شک زیباترین بخش بازار تاریخی تبریز است، تیمچه ای با سقفی بلند، پنجره های کوچک و بزرگ سفید و رنگی در حاشیه ها و وسط سقف و ردیف های منظم حجره هایی که تو را تا سال ۱۳۰۵ قمری، تا روزی که حاج شیخ جعفر قزوینی این تیمچه را افتتاح کرد.

 می گویند شیخ جعفر در روز افتتاح این تیمچه، زیرکانه در جواب مظفرالدین میرزا که در آن زمان ولیعهد قاجار و ساکن تبریز بوده، مبنی بر اهدای این تیمچه به وی، نام تیمچه را به مظفرالدین میرزا هدیه می دهد و نام تیمچه ی زیبای بازار می شود مظفریه!

 تیمچه مظفریه، بخش ویژه خرید، فروش و خدمات طرح و مرمت انواع قالی و تابلو فرش هایی است که گل هایش با سرانگشتان هنرمند قالی بافان تبریز به آب ِ قالی داده شده است؛ و نتیجه اش شده دسته گلهای رنگارنگی در بازار تبریز ...

سرپناه قالی

 شکل و شمایل تیمچه مظفریه، امروز هم تقریبا همانی است که حدود ۱۳۰ سال قبل و بعد از ساخت و تکمیل تزیینات بوده. دو درب چوبی بزرگ در دو طرف تیمچه که به روی تالاری با سقفی بلند و چند گنبد پنجره دار کوچک باز می شوند.

 در هر طرف راهروی عریض تیمچه، ۱۳ حجره در طبقه همکف وجود دارد، یعنی با یک چرخش سریع دور تا دور محوطه اصلی تیمچه، می توانید ۲۶ حجره زیبا با قالی ها و تابلو فرش های زیباتری ببینید و با صاحبان آنها تا دلتان می خواهد در مورد رنگ و طرح و ویژگی های قالی ها صحبت کنید!

 تیمچه مظفریه از معدود بخشهای دو طبقه ی بازار تبریز است.

 راهروی ورودی به طبقه بالا، از «گوشواره» های تیمچه، کمی جلوتر از درب های اصلی می گذرد.  در طبقه بالا هم درست مانند طبقه همکف، ۲۶ حجره وجود دارد و بیشتر کارهای جانبی این هنر- صنعت مانند طراحی قالی یا رفوگری و اطلاح در آنها انجام می شود.

 در این طبقه می توان با بهترین و ورزیده ترین رفوگران قالی و تابلو فرش، رنگ شناسان و رنگرزان یا کهنسال ترین طراحان قالی شهر دیدار نمود.

راوی گلهای قالی

 قدیمی های بازار تبریز می گویند در بازار تبریز همه چیز پیدا می شود، اما هیچ فرش ماشینی جرات رد شدن از جلوی درب های مظفریه را هم ندارد!

 این یک ممنوعیت توافقی و البته خیلی جدی است. تمام قالی ها و تابلو فرش هایی که در تیمچه مظفریه وجود دارند، دستبافت و از بهترین و مرغوب ترین آثار تولیدی در این زمینه هستند.

 «استاد روفه گر» از استادکاران قدیمی و خوش برخورد شهر هرچه بخواهید می تواند در مورد حفظ قالی و ترمیم آن برایتان بگوید و اگر در مورد طرح و نقش قالی ها بخواهید بدانید بهترین کار، پرسیدن این سوالها از «استاد شانه زن» است. او و خانواده اش سالهاست عمر خود را برای حفظ و معرفی ویژگی های قالی آذربایجان سپری نموده اند و هنوز در بازار تبریز حضوری موثر دارند.

 قیمت قالی ها و تابلو فرش های تیمچه مظفریه با توجه به چند ویژگی متغییر است. ابعاد و اندازه قالی ها یکی از نکات اصلی تعیین قیمت آنهاست. رجشمار که در اصطلاح بازاری به آن «ریز قالی » می گویند هم نکته بسیار مهمی است، هر چه ریز قالی بالاتر باشد، قیمت آن هم بالاتر است. برای قالی های عادی خانه ها، معمولا از ریز ۵۰ یا ۶۰ برای بافت استفاده می کنند و این یعنی بافنده در هر هفت سانتی متر، ۵۰ یا ۶۰ گره با الیاف پشمی یا ابریشمی بر چله ها زده است.

 یکی دیگر از این ویژگی ها، الیاف مورد استفاده در بافت است که در یک تقسیم بندی کلی به دو نوع پشم و ابریشم تقسیم می شوند.

 طرح و رنگ قالی ها هم بسیار مهم و تعیین کننده است. قالی های بافت تبریز، دارای طرح منحصر به فرد خود هستند و رنگرزی الیاف با مواد گیاهی باعث بهبود رنگ و کیفیت آن نیز شده است. رنگ سرخ لاکی قالی های بافت شهرستان هریس، با فرمول اسرار آمیزشان خریداران و علاقمندان بسیاری از اقصی نقاط جهان دارند.

 به این ترتیب، قالی های پشمی معمولا قیمتی از ۲ میلیون تومان به بالا دارند و اگر در بافت قالی ها از چله یا الیاف ابریشمی هم استفاده شده باشد، پایه قیمت از ۵ میلیون تومان شروع می شود تا ...!

 برای خرید تابلو فرش هم ویژگی های مختلفی تعیین کننده قیمت آن هستند؛ طرح این تابلوها دامنه متغیری از گل و مرغ و تصویر افراد و مشاهیر تا مهمترین آثار نقاشی کلاسیک جهان دارند و قیمت آنها از حدود ۲۰۰ هزار تومان آغاز می شود و تا ۱۵ میلیون تومان یا بالاتر هم می رود.

 هرچند در این چند هفته اخیر بازار قالی و تابلوفرش هم بسیار نوسان داشته، اما این بازار همچنان به فعالیت خود ادامه می دهد و میراث دارد دهها سال فعالیت برای حفظ یکی از ریشه های تاریخی کشورمان است.

 منبع: پورتال اتحادیه قالی تبریز- فرینوش اکبرزاده