انجمن علمی فرش ایران

جرعه ای از جام عشق
سلسله گفتاری پیرامون هنر و هنرمندان قالی تبریز

تحقیق و نگارش از : سعید رونقیان تبریزی

مقدمه
تا کنون درموضوع قالی ایران و مجموعه عوامل آن ، بسیار گفته و نوشته اند ، وهراندیشه ای با ویژه گیهای خاستگاه خود به شرح و وصف آن پرداخته است ، اما آنچه دراین میان جای تامل دارد عدم و یا کمینه بودن مطلبی گفتار و نوشتارهائیست که قالی وعوامل آن را آنگونه که هست ، نموده باشد و به عبارت دیگر، آنگونه قالی ایران وعوامل آن را نمایانده باشد که هویت مفهومی وموضوعی آن مستقل ازشخصیت حقیقی یا حقوقی گوینده یا نویسنده ، برای خواننده یا شنونده قابل درک ودریافت باشد.
البته بی هیچ اشارتی برآگاهان امر روشن است که بررسی کارشناسانه وعلمی قالی ایران بطورهمه جانبه ، به جهت وسعت جغرافیایی وگسترده گی موضوعی ومفهومی آن ، امرچندان سهل وساده ای نیست ، مخصوصا آنگاه که عقبه تاریخی نیزبراین عوامل افزوده شود که درآن صورت وقتی سخن از قالی ایران است ، حیطه کلام از پارت و ماد است تا به امروز، درمنطقه ای به وسعت جغرافیایی ختن تا قسطنطنیه .
نگارنده همواره وبه هر بهانه ای متذکر این باورعقلی و علمی بوده است که هیچ کس نمیتواند به تنهایی قالی ایران را بطورهمه جانبه شناخته و بشناساند وادعای هرمدعی در این مقام جز لاف و گزاف نخواهد بود ، ولذا تنها راه شناخت فرش ایران روش استقرائی است تا بتوان از کنارهم نهادن مجموعه یافته های نظری وعملی همگان ، تعریف و توصیفی جامع و کامل از قالی ایران و مجموعه عوامل آن ارائه نمود.
درپی این اندیشه به نسبت وسع و توان ، در جهت شناساندن گوشه ای از قالی ایران آنهم در محدوده زمانی و مکانی معین ، سلسله گفتاری به علاقمندان تقدیم می شود که درهرمقاله ازآن به طور مستقل یکی از عوامل قالی تبریز اعم از طراح و نقاش ، تولید کننده ، خبره ، امضا ها ، وهرآنچه بنوعی در شکل یا هویت قالی تبریز نقشی داشته است ، معرفی خواهد شد .
لازم به ذکر است که شرح و تفصیل جزئیات هر مورد ، خارج از عهده مقالات بوده ، لذا به ایجاب نوشتار، به صفات برجسته و نکات کلیدی هر مورد بسنده نموده و بگو نه ایکه خللی به موضوع وارد نشود رعایت اختصار شده است .
توضیح لازم دیگر اینکه بحسب احساس ضرورت عقلی، بر خلاف عرف معمول از عوامل و نقش آفرینانی سخن آغاز می کنیم که در قید حیات و حدالامکان مرجع و منبع همین نوشتارها باشند ، چرا که اگراین نقد بگذاریم و به نسیه ها بپردازیم ، چه بسا همین افراد معدود و منابع محدود را نیز که بمثابه دائره المعارف هایی از احوال قالی تبریز هستند ، بدون اخذ و ثبت هیچ شرح و احوالی از کف بدهیم .

مقاله پنجم

رسول روفه گر حق
پنجه طلای عرصه مرمت  فرش

استاد رسول روفه گر حق

وقتی سخن از هنر و هنر مندان فرش تبریز است بر خلاف باورعموم ، دایره آن محدود به  رسامان و نقاشان  نبوده بلکه بافندگان ، رنگرزان ، مرمت گران  وحتی بگونه ای خبرگان به فراخور ماهیت حرفه ای ،  بفاصله معینی از کانون ، داخل در این دایره عشقند.
هر کدام از این گروه ها همواره بواسطه هویت حقیقی یا حقوقی متاثر از فن و حرفه شان در معرض انظار بوده و گاه حتی بیش از آنچه هست بچشم آمده اند ، الا مرمت و به تبع آن مرمت گران عرصه فرش که شاید کمتر فنی را حتی درمیان سایر فنون تا بدین حد مهجور ومظلوم یافت .
البته دلیل عمده اینگونه در حجاب ماندن ، بیشتر از آن جهت است که عمدتا مرمت فرش و آنهم بدست ماهران این فن ، از دو حالت خارج نیست ، یا بروی فرش های آنتیک و کلکسیونی است ، یا فرش های قیمتی وهنری ، که درهردو صورت معمولا صاحبان چنین فرش هایی تمایلی به آشکار سازی عملیات مرمت بر آن ندارند  و طبیعی است که به تبع این پنهان کاری، مهارت ها ، ابداعات ، ذوق ونبوغ مرمت کاران ماهر و نامی فرش در خفا مانده و نتوان تعداد انگشت شماری شاهد تصویری بر آثار این هنرمندان یافت . شاید بتوان از این جهت مرمت را به ضرب المثل تشبیه نمود ، چرا که ضرب المثل ها نیز با آنهمه معنی ، غنا و رسای ادبی  هرگز مخترع مشخصی ندارند ، همانند رفوهای بسیار ماهرانه ای که بر فرش های کلکسیونی و موزه ای در سرتاسر دنیا موجود است ، بدون آنکه نام و نشانی از مرمت کاران در میان باشد. از اینروی به باور نگارنده بیراه نخواهد بود اگر این مرمت های ماهرانه را که گاه فرشی را از نیستی کامل نجات داده اند ، ضرب المثل های دنیای مرمت بخوانیم و بدانیم .

استاد در دوران کودکی در مکتب پدر ( فلش شماره 1 نشانگراستاد رسول روفه گر و فلش شماره 2 نشانگر پدر استاد ، مرحوم استاد اصغر روفه گر حق)

گاهی این مرمت ها توسط بعضی از رفوگران فرش چنان ماهرانه انجام می پذیرد که در باز بینی فرش مذکورتوسط همکارانشان از دید ها پنهان مانده و حتی گاهی مالک فرش نیزدر تعیین محل مرمت به تردید افتاده است ، البته این گونه مرمت هر چند که شاید با تعاریف متداول و مرسوم علمی چندان سازگار نباشد  لکن گویای تلاش و توانیست که این گروه از هنرمندان عرصه فرش با ایجاد و تکیه بر آن نسل خویش را تا به امروز کشانده اند.
البته سخن در باب روش مرمت در فرش و سازگاری و انطباق آن با تعاریف مرسوم علمی ، خود مجالی مستقل و مکفی می طلبد تا به کنکاش در آن پرداخته شود .
با مقدمه فوق ، در این نوشتار سعی درشناساندن یکی از انگشت شمار جوانی با دل و جان به این فن دادگان داریم ، که سالها ست چون طبیبی حاذق با مرهم مرمت به درمان نه تنها فرش آذربایجان بلکه ایران  همت گمارده وجزو اولین هاست که شرح قصه سوزن و فرش را به ساحت دانشگاه کشانده است .
صاحب نظری بی ادعا و سخندانی کم سخن ، که قریب به سه دهه افتخار آشنایی و رفاقت ، پشتوانه این قلم درارائه این مجمل است.
رسول روفه گر حق  در سال 1332 در تبریز پا به جمع عائله زنده یاد مرحوم استاد اصغر روفه گر حق نهاد.
از همان دوران کودکی عادت چشم و گوشش به آلات و واژه های  حرفه پدر، انگیزه وشوق اولیه را در وجودش نهادینه کرده و سبب شد تا از همان دوران نوجوانی عصای دست پدر گردد و در مکتبش زانوی تعلم  زند ، تا نخ خام ذوقش را در سوزن تیز تجربه پدر تابیده و محکم کند ، چنان کرد واز این رهگذر به آنچنان سواد بصری دست یافت که عملا در هیج مجموعه علمی حتی امروزه نیزقابل دریافت نیست . وی رج به رج و گره به گره از آموزه های مکتب پدری را خط به خط در دفتر قطوری از تجربیات عملی به سینه خویش نگاشت و در گذر ایام از حاصل یافته ها و بافته های خویش آنرا ویرایش و بروز نمود تا امروزه عصاره فن مرمت را عالمانه در اختیار طالبان  نهد .

عکسی نادر از عرصه مرمت که مرحوم استاد اصغر روفه گر حق را در حال مرمت فرشی موسوم به مشروطه نشان می دهد ، فرشی مشابه با این فرش در خانه مشروطه تبریز در معرض نمایش است

از ویژه گی های استاد رسول روفه گرحق که وی را از دیگر آموختگان سنتی عرصه مرمت ممتاز می نماید ، توان پردازش داشته های نظری عرصه مرمت سنتی ، در چهارچوب تعاریف علمی است ، که بشا یسته گی از عهده این مهم برآمده ، و سوابق قریب به دو دهه فعالیت های علمی  وی شاهد آشکاری بر این مدعاست :
- چندین دوره همکاری علمی و عملی  با مرکز آموزش هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی در زمینه های مختلف ازجمله آموزش مرمت قالی .
- تدریس سبک شناسی فرش ایران ومرمت فرش در مدرسه عالی شهید سرداری.
- عضویت در گروه فرش دانشگاه صنعتی سهند .
- تدریس بارتبه ی استادیاری دردانشکده فرش دانشگاه هنر اسلامی تبریز تقریبا در تمام عناوین مرنبط با فرش از قبیل : کارگاه مرمت فرش ، کارگاه بافت ، کارگاه بافت گلیم، آشنائی با بافته های سنتی ایران، کنترل کیفیت فرش و غیره که از سال 1382 تا حال در حال تداوم است.
-  طرف قرارداد سازمان میراث فرهنگی با مسئولیت تهیه وتدوین مدارک جهت ثبت ملی وجهانی فرش آذربایجان در فهرست آثار فرهنگی یونسکو.
- همکاری با سازمان ها ، نهادها و موزه ها در جهت شناسایی و کارشناسی فرش های موزه ای و کلکسیونی .
- عضو هیئت موسس انجمن طراحان ونقاشان قالی آذربایجان.
- عضو هیئت موسس خانه ی هنرمندان صنایع دستی تبریز.
- عضو پیوسته ی انجمن علمی فرش ایران.
علاوه برمشغله های عارض از این عناوین رسمی و غیر رسمی ، فعالیت های فکری و فیزیکی دیگری از جمله  : نگارش مقالات ، تنظیم جزوه های درسی متعدد ، تدوین سرفصل دروس دانشگاهی ، طراحی سوالات کنکور کارشناسی ارشد رشته ی فرش وغیره ، کمتر ین زمان را برای اشتغال به زندگی شخصی برای استاد باقی می گذارند که البته همین زمان اندک نیز بدون دخالت اندیشه فرش نمی گذرد .
استاد رسول روفه گر حق از انگشت شمار صاحب نظران است که به استناد تجربیات عملی و کنکاش و ژرف نگری در اندوخته های علمی ، در زمینه های گوناگون مرتبط با فرش خصوصا موضوع مرمت ، از پیشینه تاریخی تا انواع و روش های متداول سنتی و علمی آن ، دارای آراء و نظریات جدید و قابل تاملی می باشد ، که مع الاسف پردازش مفصل به آنها از حوصله این مقال خارج و فرصت کافی دیگری می طلبد ، لذا درکوتاه سخن باور استاد در این زمینه بر آنست که "  تقسیم بندی و روشهای متداول علمی در زمینه مرمت آثار و اشیاء تاریخی و هنری ، به جهت گستردگی موضوعی و حیطه وسیع مفهومی فرش ، عینا قابل انطباق ، انتقال و اعمال در فرش نمی باشند و لازم است تعریف جامع علمی ویژه ای در ارتباط با مرمت فرش ارائه و روش های علمی متناسب و کاربردی خاص برای فرش تنظیم و ارائه گردد" .
استاد در جهت عمل به همین باور از جانب دانشگاه " پروژه تحقیقاتی  مرمت قالی " را در دست انجام و کتاب " مقدمه ای بر سبک شناسی فرش ایران " را تحت چاپ دارند.
در وصفی مختصر الحق میتوان استاد رسول روفه گر حق را  مصداق این ابیات از شعر اختر چرخ ادب پروین دانست که :
کار دانان چون رفو آموختند           پاره های وقت بر هم دوختند
عمر را باید رفو با کار کرد            وقت کم را با هنر بسیار کرد
ونیز، این جمله آخر، نتیجه سخن بردانشجویان و دانش پژوهانی باشد که گام دراین راه دارند .
باشد تا در فرصتنی مناسب به تفصیل بااستاد به سخن بنشینم ، تا بیش از اینها از استاد بدانیم .