در دوره‌ای به سر می‌بريم که کارشناسی فرش
دستباف در کشور ما در حوزه تجربه، دارای سطوح بسيار بالايی از متخصصان و ورزيدگاني
است که کار تعيين محل بافت يک فرش، همواره با تخمين و اندکی گمانه‌زنی در عمر و
قدمت آن را آغاز و پايان کارشناسی يک فرش می‌دانند.
جمله فوق، سخن نخست کتابی تحت عنوان شناخت
فرش است که به قلم محقق و فرش پژوه برجسته تورج ژوله به رشته تحرير درآمده است و
توسط انتشارات يساولی در دويست و پنجاه صفحه تمام رنگی و دو زبان فارسی و انگليسی به
چاپ رسيده است و از هم اکنون با قيمت چهل و پنج هزار تومان در اختيار علاقه‌مندان
اين عرصه و فرشپژوهان جوان قرار گرفته است. کتاب مذکور با معرفی سوابق پژوهشی و
حرفه‌ای نگارنده کتاب يعنی تورج ژوله آغاز می‌شود و در دو فصل نظری با يازده گفتار
و تصويری به معرفی تعدادی فرش می‌پردازد.
گفتار يکم از فصل نخست کتاب شناخت فرش به
ضرورت تأليف کتاب و خاطرات نگارنده پيرامون توصيه‌های ارزشمند شادروان خليل درودچي
و معرفی اجمالی ساير گفتارها اختصاص يافته است. پس از اتمام اين مبحث، گفتار دوم و
سوم که تابع و مرتبط با يکديگرند پيشينه علم فرششناسی، بانيان و پيشکسوتان اين
عرصه را مورد بررسی و معرفی قرار می‌دهد و در ادامه گفتار سوم تعريف سبک شناسی فرش
ارائه می‌گردد و ارتباط آن با دانش فرش شناسی، عوامل موثر بر شکل‌گيری سبک قالی و
معرفی سه سبک شهری، روستايی و عشايری نيز می‌پردازد.
با اتمام دو گفتار دوم و سوم، بخش چهارم
اين فصل با تغيير روند نسبت به دو بخش مذکور همراه است و به جايگاه تاريخی سبک‌هاي
فرش ايرانی با تأثير از جامعه‌شناسی کهن می‌پردازد و در گفتارهای پسين به جايگاه
تاريخی فرش در عصر خاندان صفوی و قاجار می‌پردازد. بدين ترتيب نگارندهگفتار چهارم
کتاب شناخت فرش را به معرفی اجمالی پيشينه فرش در اعصار گوناگون شاهان اساطيری،
تاريخی و پس از اسلام با استناد به منابع گوناگون نظير شاهنامه فردوسی اختصاص می‌دهد
و دستاوردهای سبک‌های عشايری، روستايی و شهری را از نظر خواننده می‌گذراند. سپس در
گفتار پنجم معرفی صفويان، روند تاريخی حکومت اين خاندان و نقش آنان در تعالي
هنرهای گوناگون به خصوص فرش ارائه می‌شود. سپس در پی اين بخش، گفتار ششم با عنوان
تمرکز گرايی در مديريت هنر پيش می‌آيد که تعالی فرش ايرانی در اين دوران، تحليل و
پيشينه فرش شيخ صفی در اين گفتار گنجانيده شده است و پس از اين بخش در گفتار هفتم
و هشتم به دلايل عظمت و شکوه فرش‌بافی، نقش هنرمندان موثر اين عصر بهخصوص کمال‌الدين
بهزاد و شاگردانش در تعالی اين هنر اصيل ايرانی يعنی فرش در چندين صفحه می‌پردازد.
با اتمام گفتار هشتم پيشينه فرش‌بافی در
عصر صفوی با اتمام می‌رسد و بررسی پيشينه اين صنعت در عصر قاجار پيش روی خواننده
قرار می‌گيرد که در اين گفتار به وضعيت حاکم بر صنعت فرش، تاسيس کارخانجات متعدد
توسط متصديان کشورهای بيگانه نظير روس، ايتاليا و ... می‌پردازد و تصاوير متعددي
از نقشه‌های فرش اين دوران و مواردی از اين قبيل ارائه می‌گردد. همچنين در ادامه
اين بحث، ناگريز گفتار دهم با محوريت کرمان و آغاز شکل‌گيری مکتب فرنگی‌سازی پيش
می‌آيد، که در اين مبحث به نحوه رنگپردازی، نقشمايه‌ها، نگاره‌ها و طرح‌هاي
گوناگون اين مکتب نظير سبزيکار مورد بررسی قرار می‌گيرد.
پس از اتمام ده گفتارفصل
نخستين کتاب شناخت فرش، گفتار يازدهم با قلمی روان خاطرات نگارنده را به همراه
پدرش و سپس سفرهای مطالعاتی و تجارب حاصل از آنان را با زبانی بداهه و خودمانی باز
گو می‌کند و پس از آن تعدادی فرش را مورد تحليل قرار می‌دهد. در پايان اين گفتار و
فصل نخستبا ارائه توصيه‌هايی به علاقه‌مندان فرش بهويژه دانشجويان مبنی بر مطالعه
منابع و مراجع دست اول و تقويت مطالعه بصری به انتها می‌رسد.
با اتمام فصل نخست کتاب نوين شناخت فرش
مباحث نظری کتاب به پايان می‌رسد و در ادامه فصل دوم کتاب با معرفی، تحليل بصري
شصت تخته فرش مناطق مختلف با تاکيد بر منطقه تبريز، هريس، کاشان و سلطان آباد آغاز
می‌شود که ژوله در اين فصل به طور اجمالی به معرفی اجمالی هر فرش، قدمت و مضامين و
مفاهيم موجود در آنان می‌پردازد، و در پايان کتاب بخش ترجمه شده فصل نخست به زبان
انگليسی ارائه شده است.
به هر رو کتاب موجود را می‌توان کتابي
مناسب جهت مطالعه پژوهشگران در راستای انجام پژوهش‌های بعدی ارزيابی کرد که قلم
روان و بداهه حاکم بر کتاب بر درک و تفهيم راحت مفاهيم کمک شايانی به خواننده می‌کند.
همچنين گفتنی است که تورج ژوله محقق نام
آشنای عرصه فرش اين روزها در حال نگارش و آماده‌سازی کتاب گنجينه ملی فرش ايران با
معرفی و بررسی دويست تخته فرش از گنجينه موزه فرش است که به زودی از سوی همين
انتشارات در دسترس عموم قرار خواهد گرفت.
محمد رضا شاهپروری
